به هر حال شاه و همراهانش با اکراه و بی میلی در تاریخ ۲۴ آذر ۱۳۵۸ وارد کشور پاناما شدند که به دنبال آن، عده بسیاری از مردم این کشور همانند سایر کشورهایی که شاه پس از فرارش رفته بود شدیداً معترض حضور او شدند، چون او و عمر توریخوس- دیکتاتور پاناما- را عامل دست پرورده و دست نشانده امریکا می پنداشتند که البته این اعتراضات توسط گارد ملی پاناما سرکوب گردید به نحوی که فریده دیبا می گوید:
محل اقامت ما در پاناما جزیره کونتادورا بود. پس از خروج [از] هواپیما سوار بر یک هلی کوپتر شدیم و به کونتادورا رفتیم. جزیره کونتادورا متعلق به شخصی به نام گابریل لوئیس بود که در سال ۱۹۶۰ آن را خریده و تبدیل به یک جزیره توریستی و تفریحی کرده بود. ویلای محل اقامت شاه ویلای مجلل و سفید و با سقف های سفالین قرمز بود. جلو ویلا با شیبی آرام به طرف ساحل دریا می رفت و به شن های ساحلی می پیوست. در این ویلا سه تا اتاق مجزا هم بود که به محافظان پانامایی شاه اختصاص داده شده بود. پس از استقرار در ویلا و صرف ناهار، سفیر امریکا در پاناما با آقای آمبلر ماس به اتفاق مالک جزیره (گابریل لوئیس) به دیدار شاه آمدند و خیرمقدم گفتند. فردا هم امیر (عمر توریخوس) برای دیدن شاه آمد. عمر توریخوس آدمی بسیار بی ادب بود و به هیچ وجه آداب گفت و گوی سیاسی را رعایت نمی کرد. دیدار او با شاه ملاقاتی بسیار دلسردکننده بود. توریخوس به محض دیدن شاه به او گفت: چطور شد که شما از تخت سلطنت به جزیره کونتادورا سقوط کردید؟!
عمر توریخوس به اصطلاح می خواست با شاه شوخی کند اما محمدرضا هیچ از این شوخی خوشش نیامد و بیشتر اندوهناک شد. بعد توریخوس که گویی برای عذاب دادن شاه به دیدارش آمده است، ادامه داد: من اگر جای شما بودم در مملکتم باقی می ماندم و همراه با فرماندهان وفادارم کشته می شدم.
توریخوس با این جملات خواست به محمدرضا بفهماند که او کار بدی کرده که در مقام یک فرمانده ارتش نیروهای خود را رها کرده و گریخته است. توریخوس شاه را با بی ادبی تمام چوپن می نامید. چوپن در اصطلاح مردم پاناما یعنی تفاله پرتقالی که آب آن را تا قطره آخر گرفته اند. توریخوس که بی پروا با شاه صحبت می کرد به او گفت شما درست مثل تفاله ای هستید که قدرت های بزرگ آب شما را گرفته و پس از آنکه خوب چلانده اند به بیرون پرتتان کرده اند.
ایام حضور شاه در پاناما هم مانند سایر کشورها برایش بسیار تلخ بود و زجر و شکنجه روحی اش دوچندان شده بود. در همین ایام بود که موضوع استرداد شاه و مبادله با گروگان های امریکایی در ایران، از سوی جمهوری اسلامی به شدت پیگیری شد، آن چنان که شاه و خاندانش به وحشت افتادند. این ترس تا بدان حد بود که شاه حتی با وجود نیاز ضروری و فوری به عمل جراحی (برداشتن طحال سرطانی اش) کشور پاناما را ترک کرد و البته از کشته شدنش هم در پاناما واهمه داشت. چنانکه خود شاه می گوید:

در ۱۲ ژانویه [۲۲ دی ۵۸] حکام تازه ایران، مرحله دوم جنگ بی رحمانه علیه من و تاریخ [!] را آغاز کردند و از دولت پاناما خواستند که مرا بازداشت کند. این حرکت باعث تعجبم نشد، ولی تردید میزبانانم مرا حیرت زده کرد. در ماه فوریه هم این بازی بی رحمانه ادامه پیدا کرد. در ۷ فوریه [۱۸ بهمن ۵۸] وزیر امور خارجه پاناما [به من] گفت که من [شاه]، عملاً زندانی هستم، چون بدون اجازه پاناما نمی توانم از جزیره کونتادورا خارج شوم. کم کم فشار دولت چه مستقیم یا غیرمستقیم افزایش می یافت. روز به روز بیشتر احساس می کردم که تلاش هایی در جریان است تا مرا از بقیه دنیا منزوی کنند. هم کاخ سفید و هم توریخوس به ستادم اطمینان داده بودند که ما را گیر کلاهبرداران نخواهند انداخت. توریخوس از اینکه باید دایم به شکایت های ما رسیدگی کند به زحمت افتاده بود. وقتی همراهانم از بالا بودن قیمت ها شکایت کردند، کاخ سفید قول داد به این مسئله رسیدگی کند، ولی هرگز زحمتی به خود ندادو علاوه بر این همچنان دروغ پردازی مطبوعات ادامه یافت و میزبانان پانامایی هم آرام آرام ما را به ستوه می آوردند. رفته رفته روشن می شد که پاناما دیگر یک پناهگاه دایمی [برای ما] نمی تواند باشد.

منابع:
۱- پهلوی، محمدرضا. پاسخ به تاریخ. ترجمه حسین ابوترابیان، تهران: مترجم: ۱۳۷۱.
۲- دیبا، فریده. دخترم فرح، ترجمه الهه رئیس فیروز، تهران: به آفرین: ۱۳۸۶.
* خارکوهی، غلامرضا. روزهای پرمشقت یک دیکتاتور، نشریه پانزده خرداد، ۱۳۸۸.

نوبیسنده: مصطفی لعل شاطری